فعالیت‌هایی که در مرکز تحقیقات کاتالیست شرکت نفت و گاز سرو صورت می‌گیرد.
نفت و گاز سرو از لحاظ تجهیزات و فناوری در زمینۀ کاتالیست یکی از بهترین و مجهزترین آزمایشگاه‌ها را در ایران دارد. مهم‌ترین فعالیت آزمایشگاه سرو به دو دسته تقسیم می‌شود: اولین و مهم‌ترین مأموریت، تحقیق و توسعه برای دستیابی به دانش فنی و بومی‌سازی کاتالیست‌هایی است که تاکنون در ایران تولید نشده‌اند. برای نیل به این هدف متخصصان واحد آزمایشگاه روی سنتز و تولید کاتالیست‌های مختلف موردنیاز صنعت پتروشیمی، فولاد و بخش‌های مرتبط با آن‌ها در حال تحقیق هستند. مأموریت دوم آزمایشگاه، پشتیبانی از خط تولید است. به این صورت که روزانه در کارخانه به صورت مستمر و منظم از خط تولید نمونه‌برداری صورت می‌گیرد و تمام آزمون‌های اختصاصی برای بررسی کیفیت محصولات تولیدی در آزمایشگاه روی آن‌ها انجام می‌شود.
خدماتی که مرکز تحقیقات و آزمایشگاه کاتالیست شرکت نفت و گاز سرو ارائه می‌دهد.
ما در نفت و گاز سرو از لحاظ تجهیزات به‌کاررفته در زمینۀ کاتالیست یکی از مجهزترین آزمایشگاه‌ها را در ایران داریم. بیشتر تست‌های موردنیاز واحد تحقیق و توسعه و کنترل کیفی در داخل شرکت و در آزمایشگاه انجام می‌شود. تجهیزات و فعالیت آزمایشگاه سرو به دو قسمت اصلی تقسیم می‌شود. اولین بخش شامل ست‌آپ تست‌های رآکتوری برای کاتالیست‌های مختلف است؛ که در واقع نمونۀ کوچکی از واحدهای پتروشیمی و فولاد است که در محیط آزمایشگاه بر پا شده. قلب این بخش، رآکتورها و دستگاه‌های جی‌سی هستند. به عبارت دیگر، رفتار کاتالیست‌ها در شرایط مختلف دمایی و فشار بررسی می‌شود. این شرایط حتی از شرایط متعارف استفاده‌شده در واحدهای تولیدی پتروشیمی و یا فولاد نیز سخت‌تر انتخاب می‌شود. دومین قسمت، واحد آنالیز شیمیایی آزمایشگاه است. تمام محصولات تولیدی در خط تولید قبل از بسته‌بندی، در این قسمت از لحاظ فیزیکی و شیمیایی مورد بررسی قرار می‌گیرند. علاوه بر این، بررسی ترکیب درصد اجزای هر کاتالیست نیز در این بخش صورت گرفته تا از مطابقت آن با نیاز واحد صنعتی اطمینان حاصل شود.
مهم‌ترین تجهیزاتی که در شرکت نفت و گاز سرو قرار دارد.
برای بررسی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی انواع کاتالیست‌های تولیدی، دستگاه‌ها و تجهیزات مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرد. به‌عنوان نمونه، برای آنالیز و تجزیۀ عنصری از دو دستگاه پلاسمای جفت‌شدۀ القایی
(ICP-OES) و جذب اتمی (AAS) استفاده می‌شود. به‌وسیلۀ ICP می‌توان تمام فلزاتی را که در ساخت کاتالیست‌ها استفاده می‌شوند، شناسایی و به صورت هم‌زمان اندازه‌گیری کرد. با این دستگاه مقادیر بسیار پایین این عناصر قابل‌تشخیص هستند (قسمت در بیلیون ppb). در موارد ساده‌تر و زمانی که نیاز به بررسی چند عنصری نباشد و یا گسترۀ غلظتی بالاتری نیاز باشد، از دستگاه جذب اتمی استفاده می‌شود.
بررسی مولکول‌های آلی خاص در آزمایشگاه سرو با دستگاه کروماتوگرافی گازی (GC) صورت می‌گیرد همچنین برای بررسی سطح ویژه، سایز حفرات و اندازۀ آن‌ها، حجم حفرات و پراکندگی آن‌ها در سطح انواع کاتالیست‌های تولیدی، دستگاه BET به کار می‌رود.
در آزمایشگاه، برای بررسی دمای احیای کاتالیست، اندازه‌گیری میزان پراکندگی فلز در فاز فعال و همچنین برای مشخص شدن رفتار اسیدیته و بازی آن‌ها از دستگاه TPX استفاده می‌شود. همچنین عوامل غیرفعال شدن کاتالیست‌ها نیز با این دستگاه قابل‌بررسی است که جایگاه ویژه ای در تعیین مشخصات کیفی کاتالیست ها ایفا می کنند.
ست‌آپ‌های موجود در قسمت تست‌های رآکتوری و برخی از تجهیزات آن‌ها ساخت داخل است و برحسب نیاز واحد تحقیقات، طراحی و تولید شده‌اند، اما در قسمت آنالیز، دستگاه‌های مشابه داخلی وجود ندارد و در نتیجه تجهیزات استفاده‌شده ساخت خارج هستند. به‌هرحال، اولویت اصلی در شرکت سرو تولید محصولات با بالاترین کیفیت است که برای تحقق آن همواره بر ظرفیت‌های داخلی و خارجی تکیه کرده‌ایم.
نقش اثرگذار واحد آزمایشگاه کاتالیست در کیفیت کاتالیست‌های تولیدی
هدف شرکت نفت و گاز سرو بومی‌سازی تولید کاتالیست‌های موردنیاز کشور و بالاتر از آن صادرات این کاتالیست‌هاست و نه صرفاً تولید آن‌ها. برای رسیدن به این اهداف ارزشمند، آزمایشگاه به‌مثابۀ هستۀ تمام فعالیت‌های تولیدی شرکت است. اگر شرکتی انتقال فناوری را برای تولید محصول خود انتخاب کند، قاعدتاً نیاز اندکی به واحد تحقیق و توسعه و آزمایشگاه پیشرفته دارد، ولی همان گونه که عنوان شد، شرکت نفت و گاز سرو با تکیه بر توان محققان داخلی از ابتدا به سمت بومی‌سازی واقعی تولید انواع کاتالیست‌ها حرکت کرده است. قبل از تولید هر محصول سال‌ها زمان صرف مطالعه و آزمون فرمول‌های مختلف می‌شود. آنالیز و بررسی‌های بسیاری روی نمونه‌ها انجام می‌گیرد و افراد متخصص در زمینه‌های مختلف با یکدیگر همکاری می‌کنند. با تکمیل مطالعات، ابتدا نمونه‌های اولیه در آزمایشگاه و در رنج چند گرم تولید می‌شوند، تمام خصوصیات فیزیکی و شیمیایی آن‌ها بررسی می‌شود و بعد از طی تمام این مراحل، در شرایط نیمه‌صنعتی تولید صورت می‌گیرد. این مرحله نیازمند تغییراتی است که بتوان خروجی بیشتری به دست آورد. در نهایت، تمام شرایط تولید انبوه در کارخانه در همین واحد آزمایشگاه استخراج شده و سپس تولید صنعتی آغاز می‌شود. حتی در این زمان نیز همواره باید خروجی خط‌های تولید کارخانه ارزیابی و آنالیز شوند و در مواردی در صورت نیاز، بهینه و یا تغییر داده شوند. همۀ این وظایف به عهدۀ واحد آزمایشگاه است. بعد از تولید محصولات نیز واحد آزمایشگاه همانند چشم، بر کیفیت و کمیت محصولات نظارت می‌کند. لازم به ذکر است، به دلیل همین تلاش و کوشش واحد آزمایشگاه و تحقیقات است که کیفیت محصولات شرکت نفت و گاز سرو قابل‌مقایسه و قابل‌رقابت با بزرگ‌ترین تولیدکنندگان کاتالیست دنیاست.
آزمایشگاه و مرکز تحقیقات شرکت نفت و گاز سرو، فعالیت خود را از سال ۱۳۸۵ با هدف ارائۀ خدمات نوین آزمایشگاهی‌ـ‌تحقیقاتی به حوزۀ صنعت کاتالیست به صنایع فولاد، پتروشیمی و پالایشگاهی و دانشگاهی کشور آغاز کرده است؛ به‌طوری که طی چند سال اخیر، در شبکۀ ملی آزمایشگاه‌های کشور به لحاظ سطح خدمات و رضایت‌مندی مشتریان از رتبۀ مناسبی برخوردار بوده است. در این شماره از فصل‌نامۀ سرو ماندگار، به سراغ سرپرست بخش آزمایشگاه های شرکت نفت و گاز سرو، خانم دکتر طاولی رفتیم. صحبت‌های ایشان را در ادامه می‌خوانیم.