ناقدی نیا گفت: دهۀ ۷۰ بود که در پالایشگاه کار می کردم و مرتباً هر شش ماه یک بار سمیناری برگزار می شد و شرکت های تولیدکنندۀ خارجی، محصولاتشان را ارائه می دادند و آخرین دستاوردهای این حوزه معرفی می شد، همچنین محصولاتشان را بازاریابی می کردند. اما با تحریم ها و خروج این شرکت ها از کشور، خلأ چنین نشست هایی احساس می شد. برگزاری چنین همایش هایی، زمینه را برای تعامل و افزایش تجربیات و هم افزایی در حوزۀ کاتالیست ها فراهم می آورد. جای خالی چنین رویدادها و همایش هایی در کشور، به ویژه در حوزۀ کاتالیست به شدت احساس می شد که این مجموعه (نفت و گاز سرو)، که خود یکی از تولیدکنندگان توانمند و شناخته شدۀ کاتالیست است، تلاش کرده تا خلأ دانش و ارتقاء شناخت از فناوری حوزۀ کاتالیست را با تولیدات علمی، برگزاری رویدادها و ارائۀ تجربیات خود، پر کند و زمینه ساز خودکفایی کشور هم در زمینۀ این محصول و هم در بخش علمی آن شود، که جای تقدیر و تشکر دارد.
شرکت ملی پالایش و پخش فرآوردهای نفتی و شرکت های تابعه
در معرفی اجمالی شرکت پالایش و پخش فرآورده های نفتی و شرکت های تابعه، به کاتالیست هایی که مورد استفاده قرار می گیرد، خواهم پرداخت و درمورد کاتالیست های تولید داخل، چالش ها و پیشنهادات بحث خواهم کرد.
شرکت ملی با افزایش ظرفیت نفت خام و افزایش پالایشگاه ها، شرکت پالایش و پخش مستقل شد و شرکت ملی پخش، وظیفۀ عرضه، شرکت خطوط لوله وظیفۀ انتقال و شرکت مهندسی ساختمان نفتی وظیفۀ احداث واحدهای جدید پالایشگاهی را برعهده دارند. از ۱۰ پالایشگاهی که در کشور داریم، ۸ پالایشگاه خصوصی است، اما با توجه به وظیفۀ خطیری که در تأمین سوخت کشور وجود دارد، نظارت و هماهنگی از سوی شرکت ملی پالایش و پخش صورت می گیرد. در مجموع ظرفیت پالایش نفت و میعانات گازی کشور ما توسط این ۱۰ پالایشگاه حدود ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار بشکه در روز است.
فرآورده های اصلی پالایشگاه ها که مبنای تولید و تأمین سوخت کشور هستند، شامل بنزین، گازوئیل، نفت کوره، نفت سفید و … است که بیشترین میزان تولیدات متعلق به نفت و گاز که ۱۰۷ میلیون لیتر در روز و بیش از ۱۰۰ میلیون لیتر بنزین در روز تولید می کنیم. میزان پالایش و عملکرد شرکت در سال ۹۹ حدود ۷۵۰ میلیون بشکه بوده است و چیزی حدود ۱۰۰ میلیون تن در سال خوراک پالایشگاه های ماست. ۱۰۰ میلیارد لیتر میزان تولید اصلی ما در سال ۹۹ بوده و صادرات فرآورده های پالایشی ما از مازاد نیاز کشور، ۸.۵ میلیارد دلار بوده است.
به طور کلی در سال حدود ۱۰ تا ۲۰ هزار تن مصرف کاتالیست ما در تمامی پالایشگاه هاست. بیشترین حجم از این میزان در واحدهای FCC و RFCC مورد مصرف قرار می گیرد.
وظیفۀ واحدهای هیدروکراکینگ در پالایشگاه، شکست کاتالیستی یک برش سنگین در مجاورت یک کاتالیست و تبدیل آن به برش های سبکتر و ارزشمندتر است که ۱۷۰ هزار بشکه در پالایشگاه های ما در روز ظرفیت دارند. همچنین تولید هیدروژن یکی دیگر از وظایف این پالایشگاه هاست که از طریق فرایند ریفرمینگ با بخار آب در دمای بالا و پایین صورت می گیرد. بیشتر کاتالیست هایی که نفت و گاز سرو تولید می کند، کمک قابل توجهی به این فرایند می کنند که عمدتاً از سوی پالایشگاه ها در این بخش مورد استفاده قرار گرفته است.
کمیتۀ کاتالیست شرکت ملی پالایش و پخش
باتوجه به مسئولیت بنده در کمیتۀ کاتالیست شرکت ملی پالایش و پخش، این موضوع را عرض کنم که کمیتۀ کاتالیست در سال ۱۳۷۷ و با توجه به مشکلاتی که در حوزۀ کاتالیست وجود داشت با حضور متخصصان کاتالیست پالایشگاه ها شکل گرفت تا در قالب جلسات تخصصی، نیازها، چالش ها و مسائل کاتالیستی پالایشگاه ها مورد بحث و بررسی قرار بگیرد. شرکت نفت و گاز سرو یکی از شرکت های پیشتاز در این حوزه است و شرکت ملی پالایش به تولید داخلی اقبال نشان داد و همان زمان نیز با محوریت کمیتۀ کاتالیست تعدادی قرارداد را با شرکت های سازنده منعقد و محصولاتشان را پیش خرید کرد. در کمیته و بر بستر نشست های تخصصی، موضوعات مختلفی مطرح شد که یکی از مهمترین دغدغه ها، رفرنس کاتالیست های ساخت داخل بود؛ چراکه پیش از آن تجربۀ استفاده از کاتالیست های ساخت داخل وجود نداشت و پالایشگاه ها زیر بار استفاده از تولیدات داخلی نمی رفتند و سال ها طول کشید تا با کمک شرکت های داخلی، به پژوهشگاه صنعت نفت و در قالب پایلوت ها، خوراک واقعی داده شود و با مشخص شدن تجربۀ موفق استفاده از کاتالیست های داخلی، این فرهنگ در پالایشگاه ها ترویج یابد. در حال حاضر، در کمیتۀ کاتالیست با برگزاری جلسات تخصصی با پالایشگاه ها و شرکت های تولیدکنندۀ داخلی تلاش می کنیم در تأمین کاتالیست هایی که موردنیاز این صنعت است، گام برداریم. در چند کاتالیست مهم هنوز نیاز جدی داریم که خوش بختانه شرکت های دانش بنیان گام های خوبی در این مسیر برداشته اند. سرمایه گذاری خوبی در این حوزه صورت گرفته و امیدواریم در آیندۀ نزدیک بتوانیم کاتالیست های پرمصرف را در کشور تولید کنیم.
یکی دیگر از فعالیتهایی که کمیتۀ کاتالیست انجام میدهد و به پتروشیمیها کمک میکند، تأمین فلزات گران بهاست. این زمینه را ایجاد کرده ایم تا نیاز یک پالایشگاه را از یک پالایشگاه یا پتروشیمی بگیریم و به صنعت که نیاز دارد، برسانیم. در این حوزه با پژوهشگاه صنعت نفت همکاری داریم که بازوی فنی در آزمایش و کیفیت سنجی کاتالیست هاست. وقتی یک شرکت تولیدکننده توانایی خود را برای تأمین کاتالیست اعلام می کند، نمایندگان کمیتۀ کاتالیست در محل شرکت حاضر می شوند، بازدید و ارزیابی را از امکانات سخت افزاری و نرم افزاری صورت می دهند و از توانمندی ساخت داخل اطمینان حاصل می کنند. در هنگام تولید، روی پروسۀ ساخت نمونه در خط تولید نظارت صورت می گیرد و فرآوردۀ تولیدشده، به صورت پلمپ در اختیار پژوهشگاه صنعت نفت قرار می گیرد و پس از مقایسه، نتایج آزمایشات با نمونۀ شاخص که همان کاتالیست خارجی قبلی است، به همراه تأییدیه کمیتۀ کاتالیست به پالایشگاه یا شرکت پتروشیمی ارسال می شود.
کاتالیست های شرکت نفت و گاز سرو با توجه به کیفیت و عملکرد خوبی که در ارزیابی ها به نمایش گذاشته اند، مورد استفادۀ گسترده در پالایشگاه ها و پتروشیمی ها قرار گرفته اند. عمده ترین کاتالیست هایی که در حجم انبوه به کار گرفته می شوند، کاتالیست های رفرمینگ، کاتالیست های ساخت گوگرد و شیفت دمابالا و شیفت دماپایین، کاتالیست های گوگردزدایی و تولید بنزین هستند که کاتالیست های گران قیمت و حاوی فلزات گران بها محسوب می شوند. این کاتالیست ها در داخل کشور تولید می شوند که شرکت نفت و گاز سرو، سهم بسزایی در تأمین نیاز کشور به این محصول راهبردی دارد.
صنعت کاتالیست داخل
تولید و استفاده از کاتالیست های ساخت داخل ضمن آنکه هزینه های تمام شده را کاهش چشمگیری می دهد، دسترسی شرکت ها را به خدمات پشتیبانی، سازندگان کاتالیست و ارتقاء بهره وری تسهیل می کند. روش پرداخت هزینه به کاتالیست سازهای داخلی بسیار بهتر از خرید خارجی است.
در برخی از کاتالیست ها چالش هایی وجود دارد که باید با تلاش و توانمندی شرکت های ارزشمندی چون نفت و گاز سرو این نیاز نیز تأمین شود. در حوزۀ کاتالیست های مستعمل نیز کارهای خوبی در نفت و گاز سرو صورت گرفته است و امیدواریم بتوانیم عناصر ارزشمند را بازیابی کنیم و کاتالیست های مستعمل را که در پالایشگاه ها به وفور وجود دارد، به چرخۀ ارزش آفرینی بازگردانیم.
امیدوارم شرکت نفت و گاز سرو، در مسیری که پیش رو دارد، موفقیت های روزافزون کسب کند و همچنان بتواند در خودکفایی صنایع پالایشگاهی و پتروشیمی، حضوری اثرگذار داشته باشد.