سرگذشت شرکت سرو و آنچه تا به امروز در شکل گیری صنعت کاتالیست به واسطۀ فعالیت های دانشی این شرکت در این زمینه شکل گرفت را از شمارۀ پنجم فصلنامۀ سرو ماندگار آغاز کردیم.
در قسمت نخست به چگونگی شکل گیری و سرآغاز این باور که یک مجموعۀ آزمایشگاهی کوچک بوده است، پرداختیم، سپس مبحث GTL را به عنوان شالوده و فلسفۀ وجودی سرو در قالب ۳ واحد پایلوتی تشریح کردیم. مسیر تولید کاتالیست در مجموعۀ سرو از GTL می گذرد، به طوری که در سال ۱۳۸۱ نخستین بچه ای تولیدی این شرکت شکل گرفت. با تأسیس شرکت در سال ۱۳۸۳ مسیر حرکتیِ این باور رسمیت یافت. اخبار موفقیت های سرو در حوزۀ تولید کاتالیست به گوش کاتالیست سازان اروپایی رسید و با ارسال پیشنهادات همکاری با سرو این موضوع ادامه پیدا کرد که به دلیل شرایط خاص اقتصادی در کشور، مذاکرات این موضوع متوقف شد. در شمارۀ نخست نیز به این موضوع پرداختیم که به پشتوانۀ توانایی های شرکت سرو، سفارش تولید کاتالیست ریفرمینگ اولیه با بخار آب برای رفع نیاز پنج سالۀ پالایشگاه های کشور از طرف شرکت پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران به شرکت سرو سپرده شد. همچنین در سال ۸۷، کاتالیست ریفرمینگ اولیه با بخار آب در واحد آمونیاک ۱ پتروشیمی شیراز، به عنوان نخستین کاتالیست تولید داخل در صنعت پتروشیمی بارگذاری شد. و این سرآغازی بود برای پایهگذاری صنعت نوین کاتالیست کشور، به طوری که مسیر عقلانی در حمایت و ایجاد یک صنعت استراتژیک در کشور شکل گرفت. در کنار آن نخستین کارخانۀ صنعتی کشور در حوزۀ تولید کاتالیست های پتروشیمی در سال ۸۸ با حضور وزیر صمت وقت، افتتاح شد. یک سال بعد و در سال ۹۰ نیز، پایلوت پالایشگاهی GTL به عنوان تنها مرجع احداث پالایشگاه GTL در ایران بهره برداری شد. به طوری که تولید انبوه و صنعتی کاتالیست احیای مستقیم آهن در ایران نیز در این سال و توسط شرکت نفت و گاز سرو به وقوع پیوست.
در ادامۀ این روایت، و در این شماره و شماره های آتی به تشریح ادامۀ این مسیر و پویایی و آغاز حرکتی نو در جهت خودکفایی می پردازیم.
بازدید آقای دکتر شافعی ، رییس وقت هیئت عامل ایدرو، معاون وزارت صمت، سال ۱۳۹۱
آغاز مسیر خودکفایی
با اعمال تحریم های ظالمانه علیه صنایع نفت، پتروشیمی و پالایش، کشورهای اصلی صادرکنندۀ کاتالیست به ایران، از ارائۀ خدمات کاتالیستی خود منع شدند و این شرکت ها نمایندگان خود را نیز از ایران فراخواندند. در این شرایط مجتمع هایی که در انبار خود بچه ای ذخیرۀ کاتالیست را برای انجام عملیات آتی نداشتند، با مشکلات جدی روبه رو بودند. نبود کاتالیست می توانست به بحران های جدی در حوزۀ صنعت و اقتصاد کشور بینجامد. امریکا به خوبی می دانست باید کدام نقطه را در نظر بگیرد تا بتواند درآمدهای ارزی کشور را زمین بزند. اما توانایی هایی که شرکت سرو در آن زمان به دست آورده بود، باعث شد تا اثر تحریم ها به میزان چشمگیری خنثی شود. همان زمان، تلاش های تیم سرو آغاز شد و از بهترین و نخبه ترین دانشمندان و دانشجویان داخل کشور بهره گرفته شد. در سال ۹۲، کاتالیست احیای مستقیم آهن تولید داخل در مقیاس یک ریفرمر کامل در مجتمع فولاد مبارکۀ اصفهان استفاده شد. این اعتماد به پشتوانۀ ۷ سال تحقیقات و بارگذاری های آزمایشی در دو مجتمع فولاد خوزستان و فولاد مبارکه اصفهان به ثمر نشست.
(پتروشیمی شیراز، پتروشیمی رازی، پتروشیمی مسجدسلیمان، پالایشگاه شیراز در کنار فولاد مبارکۀ اصفهان به عنوان نخستین مجتمع هایی شناخته می شوند که کاتالیست های ایرانی را برای نخستین بار استفاده کردند.)
به موجب این دستاورد، در سال بعد آن، نخستین همایش دوسالانۀ بومی سازی کاتالیست و فرایند احیای مستقیم آهن به میزبانی شرکت نفت و گاز سرو برای معرفی توانمندی ها و به اشتراک گذاری نتایج عملکردی کاتالیست ایرانی که با همکاری شرکت های فولادی به ثمر نشسته بود، و رسیدن به زبان مشترک در حوزۀ فنی، برگزار شد. در این همایش بهرام سبحانی، مدیرعامل شرکت فولاد مبارکۀ اصفهان گفت: «فولاد مبارکه سال هاست به دنبال اعتمادسازی در حوزۀ بومی سازی کاتالیست است و خوشبختانه این شرکت دانش بنیان با عزم و ارادۀ ملی وارد این کار شد. نتیجۀ اعتماد به تخصص داخلی این شد که فولاد مبارکه اگر بخواهد ریفرمر دیگری را بارگذاری کند، حتماً از محصولات شرکت سرو که تولید داخل است، استفاده می کند.
(شایان ذکر است که در حال حاضر تمام ریفرمرهای مجتمع فولاد مبارکه با کاتالیست های ایرانی فعالیت می کنند، این برگ زرینی در صنعت فولاد ایران است که بزرگترین گروه فولادی جهان که فولاد به روش احیای مستقیم آهن تولید می کند و بیش از نیمی از فولاد ایران در این مجموعه تولید می شود، با کاتالیست های ایرانی فعالیت کرده و این موفقیت به تمام صنعت فولاد تعلق دارد.)
نخستین کوره تونلی دما بالای یکنواخت ایران، ساخته شده توسط متخصصین شرکت نفت و گاز سرو ۱۳۹۵
در حوزۀ پتروشیمی نیز در سال ۹۴، کاتالیست ریفرمینگ ثانویه با همکاری پتروشیمی رازی برای نخستین بار در این مجتمع بارگذاری شد که دستاورد بسیار درخشانی در تکمیل چرخۀ کاتالیستهای گاز سنتز بود.
مسیر پیشرفت با وجود تمام سختیها در حال طی شدن بود و ایران به بلوغ دانشی در حوزۀ کاتالیست رسیده بود.
افتتاح خط تولید جدید کاتالیست های همرسوبی توسط دکتر ستاری، معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری – ۱۳۹۵
توسعۀ خطوط تولید
از ابتدای مسیر حرکتی شرکت سرو، تجهیزات موردنیاز در خطوط تولید نیز توسط متخصصان این شرکت ساخته شد، چراکه دانشمندان این شرکت برای طراحی خطوط تولید کاتالیست هیچ بازدیدی از شرکت کاتالیست سازی نداشتند و تنها با دانش اینکه ورودی یک فرایند شیمیایی چه ویژگی هایی دارد و این ورودی ها به چه خروجی هایی تبدیل خواهد شد، کاتالیست هایی برای این فرایندها طراحی و خلق کردند. این ویژگی خاص محصولات تولیدی شرکت دانش بنیان سرو است که این مجموعه را به عنوان یک شرکت لایسنسور و صاحب دانش به بازار معرفی می کند.
هم راستا با چشم انداز راه اندازی طرح های فولادی و پتروشیمی و مطابق با آهنگ مصرف کاتالیست در این مجتمع ها، سرو خطوط تولید خود را به تجهیزات جدید مجهز کرد، به طوری که پیشرفته ترین کورۀ تونلی دمابالای کشور به دست متخصصان این شرکت در سال ۹۵ با حضور آقای دکتر سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری، افتتاح شد. در آن زمان خط تولید جدید کاتالیست های هم رسوبی نیز افتتاح شد. همچنین تا آن زمان هزار تن از انواع کاتالیست های نفت و گاز سرو در مجتمع های مختلف فولادی، پتروشیمی و پالایشی استفاده شده بود. شرکت های مصرف کنندۀ متعددی به قطار بومی سازی کاتالیست پیوسته بودند.
دکتر ستاری، راه اندازی این خط تولید را شکست تابوی تولید داخلی کاتالیست در کشور عنوان کرد و در این باره افزود: «بحث کاتالیست یکی از مباحث جدی در کشور است. در زمان تحریم یکی از بخش هایی که صنعت نفت، گاز و پتروشیمی و حتی صنایع فولاد را تهدید می کرد، بخش مربوط به استفاده از کاتالیست بود که خوشبختانه اکنون (سال ۹۵) با تولید انواع کاتالیست ها در کشور این تابو شکسته شده است. زمانی پالایشگاه ها، پتروشیمی ها و صنایع نفت و گاز جرئت استفاده از کاتالیست های داخلی را نداشتند، اما با توجه به سابقۀ درخشانی که در حوزۀ ساخت کاتالیست های داخلی در ۴ سال گذشته ایجاد شده، صنایع داخلی به این باور رسیده اند که می توانند از کاتالیست های تولید داخل استفاده کنند و امروز شاهد راه اندازی خط تولید کاتالیست های هم رسوبی توسط شرکت دانش بنیان نفت و گاز سرو هستیم که قطعاً در آینده به تولید کاتالیست های بیشتری نیز خواهد انجامید. یکی از مشهودترین دستاوردهای این حوزه قیمت کاتالیست های خارجی در ۲ سال اخیر است که به شدت کاهش پیدا کرده و در بازارهای ایران بسیار به چشم می خورد که به دلیل دامپینگ قیمت است. در چنین شرایطی بزرگترین حمایت از این شرکت ها قرار دادن بازار داخلی در اختیار آن هاست که این موضوع در دستور کار است.
در همان سال، ارتباط فنیـ تخصصی بین شرکت سرو و مصرف کنندگان کاتالیست ادامه یافت و چه بسا عمیق تر شد و دومین همایش دوسالانۀ بومی سازی کاتالیست و فرایند احیای مستقیم آهن نیز برگزار شد. و موفقیت دیگری برای شرکت سرو رقم خورد و آن بومی سازی کاتالیست شیفت دمابالا بود که برگزیدۀ جشنواره خوارزمی نیز شد؛ دستاوردی که توانست یکی دیگر از دغدغه های فرایندی حوزۀ پتروشیمی و پالایش نفت را مرتفع کند. همچنین جایزۀ ایران ساخت از سوی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به محصولات کاتالیستی شرکت سرو تعلق پیدا کرد. درحقیقت حمایت های سازندۀ معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در کنار ایستادگی شرکت های مصرف کنندۀ ملی توانست بخش اعظمی از نگرانی های حوزۀ کاتالیستی کشور را مرتفع کند و کشور عزیزمان طعم شیرین میوۀ این اعتماد و سرمایه گذاری را در دوران سخت چشید.
در سال ۹۶، کاتالیست های تکنولوژی PERED در صنعت فولاد نیز به کوشش شرکت سرو تولید شدو عملاً این تکنولوژی ایرانی با کاتالیست های ایرانی کاملاً بومی شد.
سرو مسیر توسعه و ارائۀ کاتالیست هایی با ارزش افزودۀ بالاتر برای مجتمع های فولادی و پتروشیمی را از دستور کار خود خارج نکرد و در کنار تولید و رفع نیاز کاتالیست کشور، در مسیر ارائۀ نسلهای جدید کاتالیستی قدم برداشت. در سال ۹۷، کاتالیست های بهبودیافتۀ احیای مستقیم آهن به عنوان نسل جدید کاتالیست های صنعت فولاد با بارگذاری میدانی در مجتمع فولاد خوزستان معرفی شدند و این رویکرد جدیدی در حوزۀ کاتالیستهای صنعت فولاد به شمار می رفت. در همین سال، سومین همایش دوسالانۀ بومیسازی کاتالیست و فرایند احیای مستقیم آهن به میزبانی شرکت نفت و گاز سرو نیز برگزار شد.
ادامۀ این روایت از زبان حامیان صنعت کاتالیست را در شمارۀ آتی بخوانید.
نخستین بارگذاری ریفرمر فولادی کشور مجتمع فولاد مبارکه اصفهان – ۱۳۹۲
نخستین بارگذاری کاتالیست ریفرمینگ ثانویه در پتروشیمی رازی – ۱۳۹۴