آقای مهندس علیرضا گرامیان که به مدت ۲۸ سال در شرکت پتروشیمی رازی فعالیت داشته و از اوایل سال ۸۸ به عنوان رئیس مهندسی فرایند و کنترل تولید مشغول به فعالیت بوده اند، یادداشت اختصاصی با محوریت تعمیرات اخیر واحد آمونیاک شماره ۳ این مجتمع ارائه کرده اند.
پتروشیمی رازی و کاتالیست های نفت و گاز سرو
در آبان ماه سال ۱۴۰۰ واحد آمونیاک شماره ۳ مجتمع پتروشیمی رازی، تعمیرات اساسی را پشت سر گذاشت که در آن از کاتالیست های شرکت نفت و گاز سرو از جمله Primary steam Reforming Catalyst ،Low Temperature Shift Catalyst ،High Temperature Shift Catalyst و Desulfurization Guard استفاده شد. نکته حائز اهمیت آن است که کاتالیست های Methanation Catalyst و Secondary Reforming Catalyst این واحد نیز از کاتالیست های شرکت نفت و گاز سرو هستند.
رازی، قدمت صنعت پتروشیمی
با توجه به اهمیت کودهای شیمیایی در افزایش میزان تولید محصولات کشاورزی و به منظور تأمین کود موردنیاز کشور، مشارکتی بین شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران و Allied Chemical آمریکا شکل گرفت که حاصل این مشارکت ۵۰ درصدی، تأسیس شرکت پتروشیمی رازی در سال ۱۳۴۵ بود. شرکت ملی صنایع پتروشیمی، سهام شرکت Allied Chemical را در ۱۱ دیماه ۱۳۴۸ خریداری کرد و مالکیت آن به طور کامل به ایران منتقل شد. سپس این شرکت در چهار فاز گسترش یافت؛
- فاز یک؛ تولید کودهای ازته، فسفاته، گوگرد، اسید سولفوریک و اسید فسفریک با سرمایه گذاری ۲۳۲ میلیون دلار.
- فاز دو؛ به منظور افزایش تولیدات به میزان سه و نیم برابر فاز یک با سرمایه گذاری ۳۵۲ میلیون دلاری که بخشی قبل از انقلاب و بقیه پس از پیروزی انقلاب انجام گرفت.
- فاز سه؛ پس از پیروزی انقلاب اسلامی و اتمام جنگ تحمیلی، به منظور بهینه سازی و به روز کردن تجهیزات واحدهای تولیدی.
- فاز چهار؛ بهینه سازی واحدهای جانبی و احداث واحدهای اسید فسفریک و آمونیاک سوم مجتمع که احداث این واحدها ظرفیت تولید اسید فسفریک و آمونیاک را به دو برابر افزایش داد.
خوراک اصلی شرکت پتروشیمی رازی، گاز ترش استحصالی از میدان گازی ژوراسیک واقع در شهر مسجد سلیمان است که پس از رطوبت گیری توسط خط لوله ۲۰ اینچ به طول ۱۷۴ کیلومتر به مجتمع پتروشیمی رازی واقع در شمال خورموسی منتقل می شود. این گاز حاوی ۲۴ درصد H۲S و ۱۱ درصد Co۲ و مابقی گاز متان و مقدار ناچیزی هیدروکربن های سنگین است که از سولفور موجود در گاز ترش ارسالی، گوگرد و سپس اسید سولفوریک و نهایتاً اسید فسفریک و کود دی آمونیم فسفات تولید می شود. پیوندهای مولکول متان موجود در گاز شیرین شده در مجاورت کاتالیست شکسته شده و به هیدروژن و گاز دی اکسید کربن تبدیل می شود که گاز هیدروژن به همراه نیتروژن موجود در هوا واکنش داده و آمونیاک تولید می شود. در واحد تولید اوره از واکنش آمونیاک و گاز دی اکسید کربن، کود ازته تولید و به مصارف کشاورزی و… می رسد.
یکی از نکات بارز در تعمیرات اخیر واحد آمونیاک سوم این شرکت این است که تمام بسترهای کاتالیستی این واحد تعویض و با کاتالسیت ایرانی از تولیدات شرکت نفت و گاز سرو بارگیری شده اند. لازم به ذکر است فقط کاتالیست بستر سوم رآکتورآمونیاک با کاتالسیت چینی بارگیری شده و علت آن هم عدم تولید این کاتالیست توسط شرکت های ایرانی و اقتصادی نبودن تولید آن و همچنین آلودگی زیست محیطی بیش ازحد آن در زمان تولید است.
کاتالیست های سرو، قلب تپنده واحد آمونیاک شماره ۳
تعمیرات واحد آمونیاک یادآور این خاطره است که کارشناسان شرکت نفت و گاز سرو پس از تولید اولین کاتالیست ریفرمر و بارگیری آن در واحد آمونیاک شماره ۳، با خوشحالی وصف ناپذیری اعلام کردند که توان تولید تمام کاتالیست های مصرفی در واحدهای آمونیاک را دارند و هماکنون از هفت نمونه کاتالیست مصرفی در واحدهای آمونیاک، ۶ نمونه شامل Hydrotreating Catalyst, Primary steam Reforming,، High Temperature Shift, Low Temperature Shift و Methanation Catalyst در شرکت نفت و گاز سرو تولید می شود که مجتمع های مختلف پتروشیمی و پالایشی کشور تاکنون از آن ها در چندین نوبت استفاده کرده اند که این یک اتفاق بزرگ در تاریخ صنعت نفت کشور و زنجیره ارزش صنایع پتروشیمی و پالایشی به شمار می رود.
همکاران صنعتی ما می دانند که معمولاً تجهیزات دوّار در صنعت به جز کمپرسورهای بزرگ، یک تجهیز یدک در کنارشان نصب شده تا در صورت بروز مشکل برای آن، تجهیز دوم در سرویس قرار گیرد، ولی این موضوع برای بسترهای کاتالیستی به دلیل اقتصادی نبودن پیش بینی نشده است. پس امکان ریسک برای تست کاتالیست در واحدهای صنعتی میسر نیست. یکی از دلایلی که مدیران این شرکت به تولیدات شرکت نفت و گاز سرو اطمینان پیدا کرده اند؛ دانش بنیان بودن آن است و اینکه هیچگاه آن شرکت اقدام به کپی سازی از شرکت های خارجی نکرده است و به نظر می رسد یکی از عوامل رشد سریع و تنوع محصولات نفت و گاز سرو، دانش بنیان بودن آنهاست.
دولت باید از صنعت نوین کاتالیست حمایت کند!
اکثر واکنش های شیمیایی در شرکت های پتروشیمی، پالایشگاهی و صنایع فولادی در مجاورت کاتالیست انجام می گیرد و به لحاظ اینکه کشورمان از منابع عظیم نفت و گاز برخوردار است، چنانچه دولت مردان و مدیران صنعتی نگاهی به تأمین تجهیزات داخلی و خصوصاً کالاهای مصرفی، ازجمله کاتالیست، داشته باشند و با وضع قوانین مناسب، مانع ورود کالاهایی بشوند که مشابه داخلی دارند، این صنعت زمینه پیشرفت خوبی در ایران خواهد داشت.
زمانی که نفت و گاز سرو اقدام به تولید کاتالیست کرد، تولیدکنندگان خارجی اقدام به کاهش شدید قیمت ها کردند تا تولیدکننده ایرانی را از رقابت خارج کنند، اما پتروشیمی رازی هیچگاه حمایت خود را از تولیدکننده داخلی قطع نکرد و در عوض نفت و گاز سرو در زمان تحریم ها در کنار پتروشیمی رازی بود، به طوریکه مدیران پتروشیمی رازی هیچگاه احساس نگرانی از نظر تأمین کاتالیست نداشته اند. با توجه به اطمینانی که مدیران صنعت پتروشیمی به تولیدات شرکت نفت و گاز سرو پیدا کرده اند، بعید است پس از رفع تحریم های ظالمانه اقدام به خرید کاتالیست هایی کنند که مشابه داخلی دارند. لازم به ذکر است که در مناقصات فعلی که شرکت های خارجی شرکت می کنند، از نظر قیمت با شرکت های داخلی قابل رقابت نیستند.
در پایان اعتقاد دارم که پشتیبانی از تولید ملی به منزله حمایت از اشتغال، کار و سرمایه ملی و کارگر ایرانی است و حمایت از کالای ایرانی در جامعه تولیدمحور تحقق می یابد. امیدواریم که با حمایت های سازنده باعث شکوفایی بیش از پیش شرکت های داخلی در عرصه تکنولوژی و تولید محصولات پیشرفته شویم.